रमिला योञ्जन
दशैं वा विजयादशमी हिन्दू धर्मावलम्बीहरुको सबैभन्दा ठूलो चाड हो। यो पर्व प्रत्येक वर्ष आश्विन शुक्ल पक्षको पहिलो दिनदेखि शुरु भई दशौं दिनसम्म मनाइन्छ। दशैँको विशेषता केबल धार्मिक र सांस्कृतिक मात्र होइन, तर सामाजिक र मानसिक दृष्टिले पनि अत्यन्त महत्वपूर्ण छ। यस पर्वले मानिसको जीवनमा शुभता, शक्ति, विजय, र समृद्धि ल्याउने विश्वास गरिएको छ।
हिन्दू धर्ममा दशैँको सम्बन्ध देवी दुर्गासँग जोडिएको छ। देवी दुर्गा शक्ति (शक्ति) को प्रतिक हुन् र उनले राक्षस महिषासुरलाई हराएर संसारमा धर्मको पुनःस्थापना गर्नुभएको थियो। त्यसैले यो पर्वमा राक्षसहरूसँगको विजय र असुर शक्तिमा धर्मको विजयको स्मरण गरिन्छ।
दशैँको महत्वलाई तीन प्रमुख कोणबाट बुझ्न सकिन्छ: धार्मिक, सामाजिक, र सांस्कृतिक।
दशैँको धार्मिक पक्ष धेरै गहिरो छ। हिन्दू धर्मशास्त्र अनुसार, यस पर्वमा देवी दुर्गाले आफ्नो भक्तहरूको कल्याणका लागि राक्षस महिषासुरलाई हराइन्। यो विजयको प्रतीक हो। यसरी दशैँले जीवनमा धर्म, न्याय, र सच्चाईको विजयको सन्देश दिन्छ।
दशैँको प्रमुख आकर्षण भनेको नवरात्रि हो। नवरात्रि नौ रात र दस दिनसम्म मनाइन्छ। यस अवधिमा दुर्गा नव रूपमा पूजिन्छिन् – शैलपुत्री, ब्रह्मचारिणी, चन्द्रघण्टा, कूष्माण्डा, स्कन्दमाता, कात्यायनी, कालरात्रि, महागौरी, सिद्धिदात्री। प्रत्येक दिनको पूजाले जीवनमा नैतिकता, साहस, शक्ति र समृद्धि ल्याउने विश्वास गरिएको छ।
दशैँको दशौं दिन विजयादशमी भनिन्छ। यस दिनमा राक्षसको विनाश र धर्मको विजयको स्मरण गरिन्छ। साथै, यो दिनमा घरघरमा टिका र जमरा लगाएर आशिर्वाद लिने परम्परा छ। बुबा, दाजुभाइ वा परिवारका जेठो सदस्यले सानोतिनो बच्चादेखि वृद्धसम्मलाई टीका र जमरा लगाएर राम्रो स्वास्थ्य, दीर्घायु र समृद्धिको कामना गर्दछन्।
दशैँमा विशेष पूजापाठ, व्रत, हवन, भजन, र कथा वाचन गरिन्छ। यसले व्यक्तिमा धार्मिक चेतना बढाउँछ र आध्यात्मिक उन्नतिको अवसर प्रदान गर्दछ।
दशैँ केवल धार्मिक मात्र होइन, सामाजिक दृष्टिले पनि अत्यन्त महत्वपूर्ण छ।
दशैँमा परिवारका सदस्यहरू एक ठाउँमा जम्मा हुन्छन्। टिका र जमरा लगाउने परम्पराले सम्बन्धहरू बलियो बनाउँछ। वर्षभर टाढा रहेका आफन्त र साथीहरू भेटघाट गरेर प्रेम र स्नेह प्रकट गर्दछन्।
सामाजिक दृष्टिले यो पर्वले सबैलाई समान देखाउने काम गर्छ। धनी, गरिब, शहर, गाउँ, सबै जाति र वर्गका मानिसले मिलेर पर्व मनाउँछन्।
दशैँको समयमा गाउँ–सहरमा मेलमिलाप, सांस्कृतिक कार्यक्रम, मेला र सार्वजनिक पूजाहरू आयोजना हुन्छन्। यसले समुदायमा सहकार्य र मिलनको भावना जन्माउँछ।
धर्मग्रन्थ अनुसार, दशैँमा दान, भिक्षा र परोपकार गर्नाले पुण्य प्राप्त हुन्छ। यस अवधिमा गरीब र असहायलाई सहयोग गर्नु धार्मिक कर्तव्य पनि हो।
दशैँको सांस्कृतिक पक्ष पनि अत्यन्त महत्वपूर्ण छ। यो पर्व नेपाली समाजको पहिचानसँग जोडिएको छ।
नवरात्रि र दशैँका दिनमा विशेष नृत्य, गीत, लोककथा, र सांस्कृतिक कार्यक्रम आयोजना गरिन्छ। यसले नेपाली सांस्कृतिक धरोहरको संरक्षण र प्रवर्द्धनमा मद्दत गर्छ।
दशैँको समय विभिन्न खेलकुद गतिविधि, स्थानीय मेलामा, र पर्वको रमाइलो वातावरणले मानिसहरूलाई मनोरञ्जन प्रदान गर्दछ।
टिका, जमरा, जमिन सफा गर्ने, नयाँ लुगा किन्ने, र घर सजाउने जस्ता परम्पराले संस्कृति र पहिचानलाई बचाउन
दशैँमा विशेष प्रकारका नेपाली परिकारहरू तयार गरिन्छन् – मासु, भात, तरकारी, मिठाइ आदि। यसले परम्परागत नेपाली भोजनलाई पनि जीवित र दशैँको आध्यात्मिक पक्ष पनि अत्यन्त गहिरो छ।
दशैँमा राक्षस महिषासुरको विनाशले जीवनमा नकारात्मकता, पाप र दुष्ट शक्तिको विनाशको संकेत गर्दछ। यसले मानिसलाई आत्मशुद्धि, मनको शान्ति र सकारात्मक उर्जा प्रदान गर्छ।
देवी दुर्गाको पूजाले मानिसमा साहस, दृढता र आत्मविश्वासको विकास गर्छ। कठिनाईको सामना गर्न, धर्मको मार्गमा दृढ रहन प्रेरणा मिल्छ।
दशैँले भक्तिलाई अझ गहिरो बनाउँछ। नवरात्रिको व्रत, पूजा, कथा वाचन र भजन–कीर्तनले मानिसको मनलाई आध्यात्मिक उन्नतिको मार्गमा लग्छ।
दशैँले अर्थतन्त्रमा ठूलो योगदान गर्छ। मानिसहरूले नयाँ लुगा, सामग्री, उपहार, र परिकारमा खर्च गर्दछन्। यसले स्थानीय व्यवसाय र व्यापारीहरूलाई आर्थिक सहयोग पुर्याउँछ।
हालको समयमा दशैँको अत्यधिक प्लास्टिक र रासायनिक सामग्रीको प्रयोगले पर्यावरणमा नकारात्मक प्रभाव पनि पारेको छ। तथापि, परम्परागत र प्राकृतिक सामग्रीको प्रयोग बढाउँदा वातावरणमैत्री दशैँ मनाउन सकिन्छ।
दशैँ केवल एक चाड मात्र होइन, यो हिन्दू धर्मको धार्मिक, सामाजिक, सांस्कृतिक, आध्यात्मिक र आर्थिक महत्व बोकेको पर्व हो। देवी दुर्गाको पूजाले जीवनमा शक्ति र सकारात्मक ऊर्जा ल्याउँछ। परिवार र समाजको मेलमिलाप, सांस्कृतिक पहिचानको संरक्षण, र आर्थिक गतिविधिमा योगदानको दृष्टिले पनि यो पर्व अत्यन्त महत्वपूर्ण छ।
दशैँले हामीलाई नकारात्मकता र पापको विनाश, धर्मको विजय, र जीवनमा सत्य, न्याय र नैतिकताको पालनाको महत्व सिकाउँछ। यसरी दशैँ हाम्रो जीवनमा आध्यात्मिक, सामाजिक, र सांस्कृतिक दृष्टिले सबैभन्दा ठूलो पर्वको रूपमा रहेको छ।
