✍️ सुबाश लामा
महाधिवेशन प्रतिनिधी, अमेरिका
नेपालको राजनीतिक इतिहासमा बिपी कोइरालाको नाम सधैं अग्रस्थानमा रहने गर्दछ। उहाँले नेपालको लोकतान्त्रिक आन्दोलनलाई वैचारिक स्पष्टता, जनआधार, र त्याग-समर्पणको असाधारण उदाहरण दिनुभएको थियो। तर, विडम्बना आजको दिनमा, बिपीका नाममा राजनीति गर्नेहरूले नै उहाँको मार्ग र आदर्शलाई विस्मृत गरेका छन्। परिणामस्वरूप नेपाली कांग्रेस पार्टी, जसलाई कहिल्यै जनताको सबैभन्दा ठूलो शक्तिको रूपमा हेर्ने गरिन्थ्यो, आज जनताबाट टाढिँदै, गुटबन्दी, स्वार्थ र नेतृत्व संकटमा फसेको छ।यस लेखमा बिपीले देखाएको मार्ग, कांग्रेसको हालको अवस्था र राजसंस्थासँगको सम्बन्धलाई गहिरो विश्लेषण गर्दै वर्तमान संकट र भविष्यको बाटोबारे विमर्श गर्ने प्रयास गरिएको छ। बिपी कोइरालाको मार्ग – लोकतन्त्र, समाजवाद र राष्ट्रिय एकता
बिपी कोइरालाको राजनीति तीन मुख्य आधारस्तम्भमा टेकेर अघि बढेको थियो:
लोकतन्त्र
बिपीले निरंकुश शासनलाई अस्वीकार गर्दै जनतालाई सार्वभौमसत्ता दिने व्यवस्था चाहनुभयो।
उहाँका लागि लोकतन्त्र भनेको केवल शासन व्यवस्था मात्र थिएन, यो जनताको अधिकार, स्वतन्त्रता र सम्मानको मूल आधार थियो।
समाजवाद
बिपी समाजवादी विचारका पक्षधर थिए। तर उहाँको समाजवाद पश्चिमी ढाँचाको नक्कल नभई नेपालको सामाजिक-आर्थिक यथार्थसँग मेल खाने खालको थियो।
उहाँले ‘समाजवादी लोकतन्त्र’ को कल्पना गर्नुभयो, जसमा आर्थिक समानता, शोषणविहीन समाज, र अवसरमा न्याय हुने व्यवस्था समेटिएको थियो।
राष्ट्रिय एकता र राजसंस्थासँग सहकार्य
नेपालको विशिष्ट भूराजनीतिक अवस्था, सांस्कृतिक विविधता र ऐतिहासिक संरचनालाई बुझ्दै बिपीले राजसंस्थासँग सहकार्यलाई आवश्यक ठानेका थिए।उहाँले बारम्बार भन्नुहुन्थ्यो, “नेपाली कांग्रेस र राजसंस्था परस्पर विरोधी होइनन्, सहयात्री हुन्।”
उहाँको दृष्टिमा राजसंस्था नेपालको एकता र अस्तित्वको प्रतीक हो, जसलाई जनतासँग जोडेर मात्र स्थायी लोकतन्त्र सम्भव हुन्छ।
नेपाली कांग्रेसको हालको अवस्था
आजको दिनमा नेपाली कांग्रेस बिपीले देखाएको बाटोमा हिँडिरहेको छ त? दुर्भाग्यवश उत्तर नकारात्मक देखिन्छ। कांग्रेस आज आफ्नो गौरवशाली इतिहासलाई बिर्सेर शक्ति, पद र व्यक्तिगत स्वार्थको दलदलमा अल्झिएको छ।
नेतृत्वको विवाद र गुटबन्दी
कांग्रेसको नेतृत्व निरन्तर विवादित बन्दै गएको छ।आन्तरिक चुनावहरूमा पनि विचारभन्दा पद र व्यक्ति महत्वपूर्ण हुने गरेका छन्। गुटबन्दी यति गहिरो बनेको छ कि पार्टी एकीकृत रणनीतिबिना खण्डित रूपमै अघि बढिरहेको छ।
जनतासँग टाढिने प्रवृत्ति
लोकतान्त्रिक आन्दोलनमा अग्रणी भूमिका खेलेको कांग्रेस, जनताको हरेक पीडामा आवाज उठाउने पार्टी थियो। तर आज पार्टी नेताहरू महलमा रमाउँछन्, जबकि जनता महँगाई, बेरोजगारी र असुरक्षाबाट पीडित छन्।
जनताको भरोसा गुमाउँदै जाँदा कांग्रेस ‘जनताको पार्टी’ भन्दा ‘नेताहरूको क्लब’ जस्तो देखिन थालेको छ।
विचारको विस्मृति
कांग्रेसले बिपीका विचारलाई नारामै सीमित गरिदिएको छ। सिद्धान्त र मार्गदर्शनलाई व्यवहारमा उतार्ने साहस र प्रतिबद्धता अब देखिँदैन। कांग्रेसलाई अब केवल बिपीका नाम र तस्बिरले मात्र चिनिन्छ, विचार र कार्यले होइन। राजसंस्थाको विस्मृति – ऐतिहासिक भूल नेपालको राजनीतिक इतिहासमा राजसंस्थाको भूमिका अस्वीकार गर्न सकिँदैन। राजसंस्था केवल एक शासकीय संरचना मात्र थिएन, यो नेपालको अस्तित्व, पहिचान र राष्ट्रिय एकताको केन्द्रविन्दु थियो।बिपीले बुझ्नुभएको थियो कि नेपालको लोकतन्त्र स्थायी बनाउन राजसंस्थालाई पूर्णरूपमा विस्थापित गर्नु उपयुक्त होइन। बरु सहकार्य गरेर राष्ट्रिय एकतालाई मजबुत बनाउन सकिन्छ।तर, हालको कांग्रेसले राजसंस्थासँगको ऐतिहासिक सम्बन्धलाई विस्मृत गर्यो।
राजसंस्थाप्रति कठोर दृष्टिकोण लिएर कांग्रेसले आफ्नै संस्थापक नेताको दर्शनलाई बेवास्ता गर्यो।यसले गर्दा पार्टी न त राजसंस्थाको समर्थन गर्ने परम्परागत मतदातासँग जोडिन सक्यो, न त पूर्णरूपमा नयाँ विचार बोकेर अघि बढ्न सक्यो।परिणामस्वरूप कांग्रेस दिशाहीन र असंगत देखिन थाल्यो।
वर्तमान संकट – कहाँ चुक्यो कांग्रेस?
आज कांग्रेस किन संकटमा छ भन्ने प्रश्नमा तीन प्रमुख कारण देखिन्छ:
बिपीको मूल विचारलाई त्याग्नु लोकतन्त्रलाई नारामै सीमित गर्नु।समाजवादलाई विकास योजनामा लागू नगर्नु।राजसंस्थासँग सहकार्यको नीति त्याग्नु।
नेतृत्वको लोलुपता र स्वार्थ
नेताहरू पद र शक्तिको लागि लड्छन्, सिद्धान्त र नीतिको लागि होइन।यसले जनतामा निराशा र अविश्वास बढाएको छ।जनतासँगको दूरीजनता महँगाई, शिक्षा, स्वास्थ्य र रोजगारीको समस्यामा छटपटी भइरहेका छन्।तर कांग्रेस नेताहरू यी समस्यामा संवेदनशील छैनन्।
अब के गर्ने? – बिपीको मार्गमा फर्कने समय
अब पनि ढिला भएको छैन। कांग्रेसले आफ्नो ऐतिहासिक विरासत सम्झेर फेरि बिपीले देखाएको बाटोमा फर्किनुपर्छ। सिद्धान्तमा प्रतिवद्धता लोकतन्त्रलाई व्यवहारमै लागू गर्नुपर्छ। समाजवादको मार्गले जनताको आर्थिक समस्याको समाधान गर्नुपर्छ।राष्ट्रिय एकताको निम्ति राजसंस्थासँग सम्बन्ध पुनः परिभाषित गर्नुपर्छ।
स्वच्छ नेतृत्व र आन्तरिक लोकतन्त्र
गुटबन्दी तोडेर विचारमा आधारित नेतृत्वको चयन गर्नुपर्छ।आन्तरिक लोकतन्त्रलाई बलियो बनाउनुपर्नेछ।
जनतासँग पुनः सम्बन्ध
कांग्रेसले गाउँ–गाउँमा पुगेर जनताको पीडा सुन्न र समाधानका लागि आवाज उठाउनुपर्नेछ।
जनताको विश्वास पुनः आर्जन नगरेसम्म पार्टी सशक्त बन्न सक्दैन।
नेपालको लोकतन्त्र, राष्ट्रिय एकता र जनताको भविष्यलाई अझ मजबुत बनाउन बिपी कोइरालाले देखाएको मार्ग अझै पनि प्रासंगिक छ। तर, विडम्बना आजको कांग्रेस त्यस मार्गबाट भट्किएको छ।
राजसंस्थाको विस्मृति, सिद्धान्तको परित्याग र नेतृत्वको स्वार्थले कांग्रेसलाई संकटतिर धकेलेको छ। अब पनि कांग्रेसले आफ्नो मूल विचारमा फर्कन सके भने मात्र फेरि जनताको पार्टी बन्न सक्छ।
बिपीलाई सम्झनु भनेको उहाँको फोटो टाँस्नु वा नारा लगाउनु होइन। उहाँले देखाएको विचार, आत्मबल र आत्मसमर्पणलाई व्यवहारमा उतार्नु नै उहाँप्रति सच्चा श्रद्धाञ्जली हो।
जय बिपी। जय लोकतन्त्र। जय नेपाल।
